Typisch Oostenrijks

Ieder land heeft zijn eigen gewoontes, tradities, rariteiten, gerechten en producten. Soms is zoiets uniek voor een bepaald land, soms zijn er zaken die met andere (vaak omringende landen) gedeeld worden. Dat komt vooral ook omdat de hedendaagse grenzen niet gelijk lopen met die van vroeger en omdat je merkt dat vooral gerechten soms ‘reizen’ en vaak in aangepaste vorm in een ander land weer opduiken. Een fraai voorbeeld is de Wiener Schnitzel of de Coteletta alla Milanese die zowel als een typisch gerecht voor Lombarije/Milaan als voor Oostenrijk/Wenen gezien wordt. Over de werkelijke oorsprong van het grotendeels overeenkomstige gerecht is geen zekerheid. Wel is zeker dat het gerecht ontstaan is op het moment dat Milaan nog tot het Oostenrijkse keizerrijk behoorde.

Op deze pagina hebben we een aantal zaken, producten en gewoontes op een rijtje gezet die wij als typisch Oostenrijks durven de classificeren.



Jodelen

Jodelen is een speciale manier van zingen die voorkomt in de Alpenlanden, maar vooral in Oostenrijk. Het is van oorsprong een communicatiemiddel om over grote afstanden met elkaar te communiceren. Vooral in bergachtige gebieden kun je door middel van jodelen een vrij groot bereik hebben. De techniek is gebaseerd op basis van het afwisselen van de borst- en kopstem. Oorspronkelijk waren het alleen maar klanken die voortgebracht worden zonder enige vorm van tekst. Tegenwoordig worden er vooral bij het commercieel jodelen ook woorden gebruikt.

Schnitzel

De schnitzel is waarschijnlijk het meest bekende Oostenrijkse gerecht. Over de oorsprong van de schnitzel wordt overigens nog regelmatig gesteggeld. Waar Oostenrijkers menen dat het echt typisch Oostenrijks is, daar denken de Italianen dat zij de schnitzel bedacht hebben. Er zijn ook aanwijzingen dat de herkomst terug te voeren is naar de Ottomanen die ooit een redelijk deel van Europa bezet hadden. Het Ottomaanse Rijk reikte in de zeventiende eeuw bijna tot aan Wenen. Uit deze stad komt de bekendste schnitzel-variant: de Wienerschnitzel. Dit is een platgeslagen stuk kalfsvlees dat gepaneerd is en daarna kort in de reuzel gebakken is. Inmiddels zijn er allerlei varianten op de schnitzel te krijgen zoals op basis van varkensvlees, op basis van kalkoen of tegenwoordig zelfs op basis van tofoe om ook vegetariërs een schnitzel voor te kunnen schotelen. Een groot verschil tussen een Nederlandse en Oostenrijkse schnitzel is de kwaliteit van het vlees. Waar in Oostenrijk vooral gebruikt gemaakt wordt van een heel stuk vlees van goede kwaliteit, daar is de basis van een Nederlandse schnitzel juist stukken restvlees van mindere kwaliteit dat door middel van eiwit aan elkaar geplakt wordt voordat het gepaneerd wordt. Het paneerlaagje verhult de matige kwaliteit van het vlees. Er zijn overigens uitzonderingen, vooral onder de slagers, waarbij er wel ‘goed’ vlees gebruikt wordt.

De beste Wienerschnitzels of Schnitzel Wiener Art (met varkensvlees i.p.v. kalfsvlees) eet je in Wenen bij Figlmüller of bij zusje Lugeck. Heb je daar een Wiener schnitzel op dan is de kans groot dat het nergens meer zo goed smaakt.

De overbekende Wiener Schnitzel

Neujahrskonzert der Wiener Philharmoniker

Sinds het jaar 1938 vind er in Wenen het Nieuwjaarsconcert van de Wiener Philharmoniker plaats. Eerst werd dit concert met lichte klassiek muziek op 31 december gehouden, maar al een paar jaar later schakelde men over naar 1 januari (Nieuwjaarsdag) om dit grootse concert uit te voeren. Vaste locatie is de Goldener Saal (Gouden Zaal) van het Wiener Musikverein. Het Neujahrskonzert der Wiener Philharmoniker is in heel Oostenrijk en ver daarbuiten zeer populair. Voor Oostenrijkers is het nieuwjaarsconcert een traditie geworden om het nieuwe jaar mee te starten nadat de kruitdampen van het vuurwerk opgetrokken zijn en de lege champagneglazen weer schoon in de kast staan. Het concert wordt in een groot aantal landen wereldwijd uitgevonden via de televisie. Daardoor worden er tientallen miljoenen kijkers bereikt.

Almdudler

Internationaal gezien is Red Bull inmiddels het bekendste Oostenrijkse drankje. Er is echter een frisdrank die Red Bull in Oostenrijk qua merkbekendheid evenaart of misschien wel voorbijstreeft en dat is het in Wenen bedachte Almdudler. Almdudler is een unieke, kruidige limonade die al sinds 1957 de harten van Oostenrijkers en steeds meer mensen over de hele wereld verovert. Deze frisdrank, met zijn kenmerkende amberkleurige tint en subtiele zoetheid, is een onmisbaar onderdeel van de Oostenrijkse cultuur. De naam “Almdudler” is afgeleid van de term “Almdudeln”, wat “jodelen op de berg” betekent.

Pure Almdudler wordt als frisdrank gedronken, maar het wordt ook gebruikt als basis voor verschillende mixen. Zo is er de Almdudler Spritz, kun je Almdudler met bier mengen voor een Almradler en wordt Almdudler geregeld gemengd met rode of witte wijn. Almdudler is tegenwoordig in tientallen landen buiten Oostenrijk te koop, waaronder Nederland.

Almdudler

Schnapps

Schnapps is een verzamelwoord voor alcoholische dranken die op basis van vruchten gemaakt zijn, maar waar geen suiker aan toegevoegd wordt zoals bij een likeur van toepassing is. Schnapps wordt van oorsprong in het zuiden van Duitsland en in Oostenrijk gemaakt. Niet voor niets dat de naam ook echt Duits klinkt. De basis zijn vruchten. Welke dat zijn verschilt van seizoen tot seizoen. Veelgebruikte vruchten zijn perziken, appels, peren, pruimen, abrikozen en kersen. Schnapps wordt gedronken in kleine glaasjes (2 cl). Hoewel sommige menen dat je een glaasje schnapps in een teug achterover moet slaan, vinden de echte liefhebbers dat je slokje voor slokje moet genieten van dit alcoholische drankje.

Strudel

Een erfenis van de Ottomanen is strudel. Deze gebaksoort is via het vroegere Oostenrijk-Hongarije ingeburgerd geraakt in het hedendaagse Oostenrijk. De basis bestaat uit zeer dun deeg dat wat weg heeft van bladerdeeg, maar dat niet is. De vulling kan zowel zoet als hartig zijn. De variant met appel (de zogenaamde apfelstrudel) is veruit het meest bekend. Minder bekend zijn de varianten met bijvoorbeeld vlees, zuurkool of kaas met spinazie.

Käsekrainer

Oostenrijkers houden net als Duitsers van worst. In menig stad zul je dan ook een Würstelstand tegenkomen waar je verschillende soorten worst kunt kopen om die vervolgens lekker op straat op te peuzelen. De in Duitsland zo populaire Curryworst kom je bijvoorbeeld in delen van Oostenrijk ook tegen, met name in en rondom Salzburg omdat dit dicht bij Duitsland ligt. Een typisch Oostenrijkse worst is de Käsekrainer. Dit is een licht gerookte worst waar kleine stukjes Emmentaler kaas doorheen zit. De makers van de worsten voegen de kaas toe aan het worstdeeg, meestal zo’n tien tot twintig procent. Je eet een Käsekrainer met Kren (verse mierikswortel), scherpe mosterd en een Semmel.

Grüß Gott

Als je door een Oostenrijker begroet wordt, dan is dat heel vaak met ‘Grüß Gott’. Dit korte zinnetje is een afkorting van ‘Grüße dich Gott’ wat letterlijk ‘God begroete u’ betekent. Zeker voor wie niet zo religieus ingesteld is, is het de eerste paar keer een beetje wennen, maar uiteindelijk sta je niet meer stil bij de betekenis en doe je vriendelijk mee door ook met ‘Grüß Gott’ te reageren.

Grüß Gott

Perchtenloop

De Perchtenloop is een typische traditie uit de Alpenregio. Eind december, begin januari lopen groepen “perchten” door de straten van een stad of dorp, Je hebt goede en slechte perchten. Alle perchten hebben een grote klok (koeienbel) en daarmee worden boze geesten verdreven en het slechte uit de mens gehaald. De slechte perchten zijn vaak verkleed als duivelse dieren en dragen lange zwepen met zich mee waarmee hard in de lucht wordt geslagen.

Semmel

Wij noemen hem meestal een kaiserbroodje, de Oostenrijkers noemen hem semmel: een hard gebakken broodje van witbrood, waarin een vijfdelige ster zichtbaar is. In Nederland gelden deze broodjes als ‘luxe broodjes’, zeker enkele decennia geleden toen het assortiment van broodjes bij een Nederlandse bakker niet zo groot was als tegenwoordig. Je kunt een semmel behalve de naturelle variant ook krijgen met maanzaad of sesamzaad. De naam kaiserbroodje komt af van de Oostenrijkse naam Kaiser Semmel die ook gebruikt wordt. Het broodje is overigens vernoemd naar de Oostenrijkse keizer (Kaiser) Frans Jozef I.

Semmel

Water bij de wijn

Iedereen kent het Nederlandse spreekwoord ‘water bij de wijn doen’ wel. Het betekent dat je een manier zoekt om compromissen te sluiten. In Oostenrijk doen ze vaak echt water bij de wijn. Het is bij redelijk wat bars en restaurants een goede gewoonte om een glas (kraan)water te serveren naast een glas wijn. Water naast je wijn drinken heeft als voordeel dat je wat minder te maken krijgt met directe nadelige gevolgen van de consumptie van wijn, zoals hoofdpijn de volgende dag.

Water in de wijn

Oostenrijkers doen niet alleen water bij de wijn, ze zijn ook niet vies van water in de wijn. Ze zijn zelf grote liefhebbers van wijn, dus zullen ze een normaal glas wijn niet zomaar aanlengen met water als daar niet om gevraagd is. Wel kun je witte wijn met water bestellen, zowel ‘plat’ water als bruisend water. Als je sodawater (bubbelwater) gebruikt dan wordt zo’n drankje een Spritzer genoemd. Hierdoor ontstaat er een minder sterk alcoholisch drankje die toch een prima dorstlesser vormt. Een dergelijk drankje kan ook gemaakt worden op basis van vruchtensap. Het doel is in dat geval om het suikergehalte te beperken. In het geval van zo’n alcoholvrije dorstlesser heeft men het vaak over een Schorle. Deze drankjes staan vaak standaard op de kaart in Oostenrijk. Voor de Apfelschorle (of Apfelsaftschorle) is populair. Deze versie op basis van appelsap (55-60%) aangelengd met bruiswater is ook kant en klaar te koop in supermarkten.

Klederdracht

Als je in Oostenrijk op straat loopt moet je er niet van staan te kijken als je mensen in klederdracht ziet lopen. Dat gebeurt niet alleen in kleine bergdorpjes, maar ook in steden. Klederdracht is sociaal gezien helemaal geaccepteerd in het dagelijks leven in Oostenrijk. Naast de bekende Lederhosen en Dirndls zijn er nog allerlei andere vormen van authentieke klederdracht die je kunt aantreffen. Voor toeristen is klederdracht een populair, maar niet goedkoop souvenir. Reken op pakweg 200 tot soms meer dan 600 euro voor een Lederhosen. De soort en de kwaliteit van het gebruikte leer zijn een belangrijke basis voor de prijsstelling.

Klederdracht uit Oostenrijk

Weense koffiehuizen

In veel culturen is koffie en het drinken van koffie een belangrijk onderdeel van het dagelijks leven geworden. Koffie werd naar alle waarschijnlijkheid voor het eerst gedronken in Yemen en vond daarna via onder andere Perzië en Turkije zijn weg naar de rest van Europa. In de zestiende eeuw werd het eerste Europese koffiehuis in Venetië geopend. Daarna verspreide de drank zich ook over andere Europese steden. Eind zeventiende eeuw was Wenen aan de beurt. Nadat Turken de stad tevergeefs aangevallen hadden, werden er zakken met koffiebonen buitgemaakt. Twee jaar later, in 1685, werd het eerste koffiehuis in Wenen geopend.

In de afgelopen eeuwen zijn de Weense koffiehuizen een begrip geworden. Voor de locals is het de manier om eventjes aan het jachtige dagelijks leven te ontsnappen. De basis van een bezoek aan een Weens koffiehuis is altijd een kop koffie. Dat kan in alle vormen en maten zoals espresso, cappuccino of een Wiener Melange. Vaak wordt er nog een zoete of hartige lekkernij bij besteld. Ter plaatse staat het vooral om ontspannen. Je kunt er een boek lezen, de krant lezen of even surfen op het internet. Het gaat er vooral om dat je je eventjes uit de dagelijkse sleur laat halen en je laat verwennen. De inrichting van een Weens koffiehuis moet daarom ook het gevoel van een huiskamer oproepen. De Weense koffiehuizen zijn inmiddels officieel erkend cultureel erfgoed en zijn ook als dusdanig bij UNESCO erkend.

Weense koffiehuizen